Cykl życia pszczoły

Poznajemy pszczelą rodziną

Człowiek od kilkudziesięciu lat próbuje mieć wpływ na pszczelą rodzinę. Jeszcze przed 100 laty zajmowali się tym zajęciem bartnicy, którzy z kłód drzew pozyskiwali miód i wosk, ponieważ tam zamieszkiwały pszczoły. W XXI wieku barcie możemy spotkać u pasjonatów bartnictwa i w lasach państwowych, którzy na swoim terenie sztucznie drążą barcie, by pszczoły mogły się w nich zadomowić i tym samym leśnicy odtwarzają dziką populację pszczoły miodnej. Obecnie bartnictwo ewaluowano w kierunku pszczelarstwa, czyli oswojenia pszczół w ulach. Człowiek hodując pszczoły chciałby osiągać korzyści z swojej pracy, dlatego stara się kierować rozwojem rodzin pszczelich, zapewnić nim coraz to lepsze warunki do ich rozwoju. Dlatego dziś możemy spotkać na pasiekach ule drewniane, styropianowe czy poliuretanowe a wszystko to w trosce o odpowiednie warunki do ich rozwoju.

Pszczelarstwo dla mnie to pasja do małych stworzeń, i odpowiedzialność za środowisko naturalne w którym one żyją. Pisząc ten artykuł jest połowa lutego, a to oznacza, że pszczelarze myślą już o nowym sezonie, zastanawiają się jak ich podopieczne przetrwały zimę i kiedy pojawi się pierwszy pyłek z leszczyny. Zaprzątamy tym swoje głowy i wyglądamy ciepłych dni w lutym by pszczoły mogły zrobią pierwszy oblot tego roku.

Wszystkie czynności do których tak skrupulatnie się przygotowujemy, będą na późniejszym etapie prac nagrodą w postaci płynnego złota jakie przyniosą pszczoły. Każdy adept pszczelarstwa, zanim zacznie pracę w pasiece powinien zapoznać się z biologią pszczół, ich zachowaniem, co się dzieje jak otwieramy ul, jak reagują na człowieka, zapachy (perfumy), jaka jest hierarchia w ulu i kto żyje w rodzinie pszczelej. W tym artykule skupie się właśnie na rodzinie pszczelej.

Rodzina pszczela to super organizm

Posłużę się przenośnią i rodzinę pszczelą porównam do super zorganizowanej korporacji, w której podział obowiązków jest przypisany do każdej osoby. Role jakie każdy spełnia w organizacji, można w pewien sposób porównać do pszczelej rodziny. Pszczoły będą jednak na wyższym poziomie organizacyjnym ponieważ są wręcz nieomylne, tworzą super organizm co stawia pszczelą rodziną dużo wyżej hierarchii organizacyjnej niż człowieka. Warto podpatrywać i przekładać zachowanie pszczół na nasze życie w społeczeństwie nie tylko w super dużych firmach, ale też w codzienności naszego życia. Tak jak człowiek w korporacji czy w wielkim mieście, każdy ma swoją rolę do spełniania, by komunikacja, administracja, służba zdrowia itd. działały bez zarzutu.

Kto żyje w rodzinie pszczelej

Pszczoły mogą żyć tylko wspólnie (gromadnie), nie ma miejsca dla singli, ponieważ każda z nich ma swoja rolę do spełnienia. Sama pojedyncza pszczoła wie, że nic nie znaczy i musi żyć w grupie czyli rodzinie pszczelej. W każdej rodzinie żyją trzy postacie pszczół, a każda z nich spełnia określone czynności. Wyróżniamy matkę pszczelą, trutnie i robotnice.

Pisząc ten artykuł jest połowa lutego i każda rodzina pszczela o tej porze roku składa się z około 15 tys. pszczół. Znajdują się w niej pszczoły robotnice i matka pszczela (królowa pszczół). O tej porze jeszcze nie ma trutni, lecz pod koniec marca pierwsze osobniki się pojawiają. Pszczelarze mówią, że pszczoły, które zostają na zimę to tzw. złota pszczoła, ponieważ żyje około 6 miesięcy, dla porównania pszczoła w sezonie letnim żyje maksymalnie do 44 dni.

Pszczelarze często oceniają stan rodziny i nazywają tą obserwację siłą rodziny pszczelej. Im więcej jest pszczół na ramkach tym silniejsza rodzina. A dlaczego w sezonie zimowym jest około 15 tys. pszczół a letnim może być około 60 tys.? Otóż powodów jest kilka. Pierwszy z nich to pozbywanie się trutni jesienią oraz zwolnienie czerwienia matki pszczelej, lecz o tym opiszę w dalszej części artykułu.

Matka pszczela czyli Królowa pszczół

W każdej rodzinie pszczelej jest tylko jedna matka pszczela. Zadaniem matki pszczelej w ulu jest składanie czerwiu (jajeczek) w komórkach plastrów, z których to rodzą się młode pszczoły, osiągając liczebność pszczół w sezonie letnim od 40 do 60 tys. w jednym ulu. Warto tutaj wspomnieć, że zanim matka pszczela zacznie składać czerw musi wylecieć w swój pierwszy lot godowy, podczas którego kopuluje z trutniami (z około 30 osobnikami). Królowa matka składa jaja niezapłonione z których wylęgają się samce lub zapłodnione z których wykluwają się samice. To zastanawiacie się jak rodzi się królowa pszczół? Jednak czy pszczoły te będę robotnicami, czy któraś z nich zostanie królową, zdecyduje sposób ich odżywiania i inna forma komórki w której umieszczona jest jajko (czerw). Na późniejszym etapie nazywany je matecznikiem a przypomina swoim wyglądem nosek na plastrze. Larwa, z której ma urodzić się królowa, jest żywiona tylko mleczkiem pszczelim, a pozostałe pszczoły czyli robotnice i trutnie, żywione są miodem, pyłkiem i mleczkiem. W taki sposób z tak dużego matecznika dokarmianego mleczkiem rodzi się królowa pszczół.

Królowa pszczół, zawsze jest jedna w ulu, i zawsze ta która pierwsza wylegnie się z matecznika. Pozostałe zostają zlikwidowane. Matka pszczela po osiągnięciu tzw. dojrzałości płciowej czyli między 3-5 dniem leci w swój lot godowy. Jest to pierwszy i ostatni razy kiedy królowa pszczół opuszcza ul. Resztę życia spędza w ulu. Zdarza się kiedy występuje naturalne zjawisko rojenia się pszczół, ale pszczelarze zawczasu regulują rozwojem rodziny by do tego nie dopuścić, ponieważ jest to zjawisko nie pożądane.

Królowa pszczół, ma jeszcze jedno ważne zadanie w rodzinie pszczelej oprócz składania jaj, wydzielanie feromonu czyli substancji zapachowej po której pszczoły poznają, że są z danego ula czy rodziny. Dzięki temu, pszczoły potrafią znaleźć swoje gniazdo. Nieraz możemy zaobserwować, jak pszczoły się pomylą i chcą wejść do innego ula, a pszczoły które nazywamy strażniczkami ich nie chcą wpuścić, ponieważ nie należą do tej konkretnej rodziny pszczelej.

Matka pszczela jest największą pszczołą w ulu, ma około 18 mm długości. Ma charakterystyczny długi odwłok. Matka również posiada żądło, ale człowieka nie ukąsi. Żądło matki służy jako pokładełko i jest używana do walki z rywalkami jakby pszczoły wyhodowały matecznik z tzw. cichej wymiany. W okresie od kwietnia do sierpnia matka pszczela składa około 2000 jaj i proces ten nazywamy czerwieniem.

Trutnie

Zadaniem trutni jest tylko zapłodnienie matki pszczelej – pszczelarze nazywają ten etap unasiennieniem królowej. Trutnie występują tylko wiosną i latem w rodzinie pszczelej, kiedy pszczoły zaczynają odbudować swoje gniazda po zimie. Aby powstały trutnie, matka składa jajka bez dodatku nasienia, i tak powstają osobniki męski które nie mają ojca. W sezonie letnim w ulu znajduje się do 350 do 4000 trutni. Same trutnie żyją od 40-50 dni. Cechą charakterystyczną trutni jest to, że są większe od pszczół robotnic o zaokrąglonym ciele i są pozbawione żądła – czyli nie ukąszą Poza tym, trutnie są bezużyteczne w gnieździe, są też powiedzenie ludowe, że ktoś jest trutniem!

Robotnice

Robotnice, pracują na rzecz całej rodziny pszczelej. Robotnice, mają w ulu różne funkcje i stanowią najliczniejszą grupę. W sezonie może być ich nawet około 60 000 w jednym ulu. Ich zadaniem jest zdobywanie pokarmu oraz dokarmianie królowej, opieka gniazda, dbanie o porządek w ulu oraz wychowywanie młodego potomstwa.

Cechą charakterystyczną jest to, że są mniejsze od królowej i trutni. Różnica jest taka między nimi, że robotnice mają żądło i nie wahają się go użyć, jak tylko zaczniemy w zły sposób obchodzić się z nimi. Po wygryzieniu z komórki plastra pszczoła w sezonie żyje tylko 44 dni. Wszystkie funkcje jakie pszczoły wykonują w ulu zależą od ich wieku, i każda czynność ma swój wiek. Najstarsze pszczoły są zawsze strażniczkami w ulu, które są w stanie poświęcić swoje życie, by ratować rodzinę pszczelą przed intruzem. Młoda pszczoła od pierwszego dnia pełni wiele prac w ulu zanim rozpocznie pracę jako zbieraczka.

Trzy okresy życia pszczół

Pierwszy okres trwa tylko 3 dni od narodzin (nazywamy te pszczoły sprzątaczki). W tym okresie pszczoły przesiadują na plastrach i ogrzewają czerw, oraz biorą udział w czyszczeniu plastrów.

Drugi okres zaczyna się od 4 dnia życia i trwa tak do około 18 dnia. W tym okresie wyróżniamy pszczoły niańki (4-6 dni) które karmią tylko larwy starsze miodem i pierzgą. Od 6 do 7 dnia w pszczołach rozwijają się gruczoły mleczne i od tego dnia stają się karmicielkami młodych larw (czyli są służące). Praca ta trwa około tygodnia. Pod koniec tego okresu u młodej pszczoły zaczynają funkcjonować gruczoły woskowe i pszczoły stają się budowniczymi (15-18 dni). W tym okresie pszczoły dzielą się na te które odbudowują plastry woskowe, kolejne odbierają pokarm przynoszony do ula przez pszczoły lotne a jeszcze inne pszczoły zajmują się wentylacją ula poprzez szybkie ruchy skrzydełek. Pod koniec drugiego okresu życia pszczoły zaczynają wylatywać z ula na loty orientacyjne, najpierw są to krótkie loty wokół ula, później ten dystans zwiększają. W tym czasie, pszczoły które zostają w ulu, pełnią funkcję strażniczek (19-21 dni) pszczelego gniazda, które nie wpuszczają intruzów i obcych pszczół.

Trzeci okres w życiu pszczoły to pracowity czas, trawa od 22 dnia do 40 dnia życia lub do śmierci w którym pszczoły zbierają nektar, pyłek kwiatowy, a także przynoszą wodę do ula. Pszczoły te nazywamy zbieraczkami. Warto tu wspomnieć, że przy bardzo obfitym pożytku mogą z ula wylecieć młodsze pszczoły i zależy to od warunków środowiskowych jakie wystąpią w danym czasie.

Jak już poznaliśmy rodzinę pszczelą to przejdźmy teraz do wyposażenia ula, czyli gdzie pszczoły się rozmnażają i do czego służą ramki z plastrami z wosku.

Gniazdo Pszczół

Aby rodzina mogła żyć w ulu, niezbędne są ramki z odbudowaną węzą z wosku pszczelego czyli komórek woskowych, w których to matka pszczela zaczyna składać czerw (jaja) oraz żelazny zapas miodu i pierzgi by pszczoły robotnice mogły wykarmić młode osobniki. Plastry z woskiem zwisają pionowo i równolegle do siebie i są oddzielone uliczkami, które umożliwiają swobodne poruszanie się pszczół w ulu. Plastry mają kształt sześciokątny z dwóch stron i składają się z kilku tysięcy komórek.

Plastry

Rodzina pszczela, by mogła się rozwijać w ulu, potrzebuje przestrzeni i plastrów z wosku pszczelego, na którym po odbudowaniu plastra, matka pszczela zacznie składać czerw. Pszczelarze starają się „udomowić” pszczoły w ulu sugerując im, żeby swoją rodzinę umieszczały na ramkach z węzą, którą im umieszczą w ulu. Plastry te oprócz funkcji rozwoju rodziny, pozwalają pszczołom gromadzić zapasy pokarmu czyli miodu, pyłku i pierzgi. Dziko żyjące pszczoły tworzą w barciach gniazdo w formie kuli, gdzie od dołu zawsze jest wlot pszczół tak jak w ulu, a po bokach pokarm i po środku plastrów czerw. Znakiem w przyrodzie, że pszczoły zaczną odbudowywać ramki z węzą (plaster wosku) czyli budować komórki plastra jest kwitnienie agrestu.

Życie pszczelej rodziny w ciągu roku

Pierwszy oblot i wiosenny rozwój rodziny

W pierwszym dniu w okresie przedwiośnia, gdy temperatura powietrza osiągnie 12 st. C, pszczoły wylatują z uli na tzw. oblot. Oznaką, że już niedługo to nastąpi jest kwitnienie leszczyny czyli leszczynowe kotki, z których pszczoły zbierają pierwszy pyłek kwiatowy w tym roku.

W ludowej tradycji leszczynowe kotki – znane były jako pełnowartościowe pożywienie o cennych właściwościach prozdrowotnych dla człowieka. Kotki leszczynowe są jadalne i zawierają dużo białka, fitosteroli (które obniżają poziom „złego” cholesterolu LDL), flawonoidy, trójterpeny i wiele innych cennych składników. Watro przy okazji wspomnieć jak je spożywać? Bardzo prosto, wystarczy je zebrać i zetrzeć na proszek i dodać do poranna śniadania np. na pieczywo czy do ciasta naleśnikowego. Możemy je również zaparzyć jak zioła i wypić. Napar jak i wersja sproszkowana uzupełnią nasz organizm w brakujące składniki. Zawarte w nich składniki będą działały odkażająco na drogi moczowe. Szczególnie polecam spróbować ich mężczyznom ponieważ moją działanie przeciw przyroście prostaty.

W okresie wiosennym matka pszczela zaczyna czerwienie i tak aż do pierwszego pożytku towarowego, aby osiągnąć maksymalną wielkość rodziny. Najczęściej zbiega się to z kwitnieniem rzepaku i mniszka lekarskiego.

Rozwój rodziny pszczelej w okresie letnim

Rodzina pszczela w okresie letnim osiągnęła już swoją dojrzałość i wielkość czyli około 60 tys. pszczół w ulu. Dla pszczelarza jest to oznaka, że zaraz pojawią się rójki, które zwykle pojawiają się od połowy maja czyli podczas kwitnienia rzepaku. Pszczelarze, kiedy widzą dużą ilość trutni w ulu i czerwiu trutowego wiedzą, że zaraz pojawiają się pierwsze mateczniki. W tym celu wykonują pakiety pszczele i odkłady, czyli młode rodziny na kolejny sezon i tym samym zmniejszają ryzyko wystąpienia rójki.

Pszczoły, które chciałyby opuścić ul w ramach rójki, napełniają swoje wola miodem, i jak już zaczną wychodzić, to na koniec dołącza się do nich matka pszczela. Zwykle taka rójka osiada na pobliskim drzewie, by po kilku godzinach odlecieć. Nastrój rojowy pojawia się kiedy jest ciasnota w ulu, zła wentylacje i przegrzanie gniazda, oraz zbyt duża liczba trutni.

Rodzina pszczela jesienią

Okres jesienny to czas przygotowania rodzin pszczelich do zimowli. Liczebność rodziny się bardzo szybko zmniejsza, ponieważ matka pszczela zaczyna mniej składać czerwiu osiągając około 15 tys. pszczół. W tym okresie, pszczoły pozbywają się trutni, i jest to oznaką szykowania się rodziny pszczelej do zimowli. W tym czasie, pszczoły zaczynają uszczelniać swoje gniazda kitem pszczelim (propolisem). Kiedy temperatura spada poniżej 12 st. C pszczoły zwijają się w kłąb zimowy. I ten czas trwa aż do wiosny.

Zimowla

W zimę rodzina pszczela, tworzy tzw. kłąb zimowy w którego centralnym miejscu znajduje się matka pszczela. Temperatura w środku kłębu wynosi około 30 st. C. Na skraju temperatura wynosi około 10 st. C. Pszczoły można powiedzieć są w tzw. hibernacji, spożywają niewielkie ilości miodu tylko aby mieć energię do wytworzenia odpowiedniej temperatury w gnieździe.

Rodzina pszczela żyje zgodnie z zegarem biologicznym, związanym z porami roku. Wiosną i latem pszczoły się rozwijają, zbierają pokarm a jesienią i zimą odpoczywają. Wiosna to okres intensywnej pracy, które zapylają duże połacie roślin. Wynikiem tej pracy są produkty pszczele, które znajdują się na Waszych stołach – miód, pyłek kwiatowy (pszczeli), pierzga, propolis czy mleczko pszczele. Większe zbiory roślin maja również rolnicy, z którymi współpracujemy.

Rodzina pszczela to super organizm, a kiedy coś przestaje działać rodzi się nowa pszczoła, która zastępuje tą spracowaną i tak przez wieki. Poznanie biologii pszczół, i szerzenie wiedzy jest dobrym przykładem budowania relacji międzyludzkich. Pszczoły i produkty pszczele mogą nam w tym pomóc. Polecam z mojej pasieki połączenie miodu wielokwiatowego z mleczkiem pszczelim (link w opisie), który uznaję za najcenniejszy produkt z mojej pasieki Słodycz Ula.

Ponadto w naszej pasiecie prowadzimy szereg zajęć dla dzieci i młodzieży, z którymi warto się zapoznać na naszej stronie (link w opisie). A wszystko to zgodne z naszą misją by zdrowo się odżywiać, żyć komfortowo w środowisku naturalnym i budować pozytywne relacje między sobą, podpatrywać naturę i ją naśladować. Zapraszamy chętnych do odwiedzenia naszego gospodarstwa w Nasielsku, nawet bez umawiania można do nas przyjechać na zakupy, a dla grup przygotowaliśmy szkolenia odpowiednie do wieku odbiorcy.

W naszym sklepie internetowym oferujemy najwyższej jakości produkty pszczele (link w opisie), które spełni oczekiwania najbardziej wymagających naszych klientów